۱- استفاده از منو در فرمها:

لابد از اهميت فوق العاده زياد منوها در ويندوز مطلع هستيد. منوها علاوه بر تنوع و زيبايي فرم‌ها، به شلوغ نشدن يك فرم توسط دكمه هاي زياد نيز كمك مي‌كنند.

براي درست كردن منو براي يك فرم از MenuEditor كه در منوي Tools قرار دارد استفاده مي كنيم. همچنين MenuEditor يك دكمه فوري نيز بر روي ميله ابزار استاندارد VB به شكل  دارد كه با كليك بر روي آن نيز پنجره MenuEditor باز مي شود. اين پنجره مانند شكل 10 مي باشد:

شکل 10

در پنجره مذكور كافيست عنوان منوي اول (مثلاMenu1) را در كادر Caption بنويسيم و مانند ساير objectهاي VB به اين منو هم يك نام (مثلاmnuMenu1) در كادر Name وارد كنيم. حال براي وارد كردن نام و عنوان منوي بعدي كافيست كليد Next را بزنيم. اما معمولا منوي بعدي، آيتمي از منوي قبلي خواهد بود. اگر كليد     را بزنيم، منوي جاري به عنوان زير منوي قبلي محسوب خواهد شد. پس از وارد كردن اولين آيتم كافيست بوسيله دكمه Next آيتم هاي بعدي اولين منو را نيز وارد كنيم. اگر يكي از آيتم ها خود شامل زير آيتم هايي بود باز هم مي توان از كليد      سود برد. و بالاخره براي اينكه به سراغ منوي دوم برويم لازم است از كليد     به تعدادي استفاده كنيم كه ديگر زيرمنوي يك منوي ديگر نباشد و به همين ترتيب ساير منوها و آيتمها را نيز نامگذاري و عنوان‌دهي مي‌كنيم و ساختار مورد نظرمان را براي منوها ايجاد مي‌كنيم.

لذا اگر منوها را در MenuEditor طوري وارد كنيم كه پنجره پايين MenuEditor مطابق آنچه در شكل 10 مي‌بينيد، شود، انتظار داريم در هنگام اجرا، فرمی شبيه آنچه در شکل 11 می بينيد، حاصل شود:

شکل 11

توجه داشته باشيد كه در MenuEditor علاوه بر آنچه تابه‌حال گفته شد:

• دكمه Delete براي پاك كردن يك منو (يا آيتم) استفاده مي شود.

• دكمه Insert براي افزودن يك منو (يا آيتم) ميان دو منو (يا آيتم) ديگر استفاده مي شود

• Check Boxهاي Visible و Enable به ترتيب اگر انتخاب نشده شوند، منوي مذكور ديده نمي شود و يا اينكه فقط غيرفعال (و به رنگ خاكستري) خواهد شد.

• Check Box با عنوان Checked اگر انتخاب شود، باعث خواهد شد تا كنار آن منو (آيتم) يك "چك‌مارك" ديده شود. (معمولا اين مشخصه در Run Time و بر حسب نياز تنظيم مي شود)

• توسط Shortcut مي توانيم يك ميانبر (Shortcut) براي يكي از آيتم‌ها درست كنيم..

• توسط Index مي توانيم آرايه اي از منوها را طراحي نماييم ( همانطوری که آرايه ای ازساير کنترلها  درست می کرديم، يعنی بايد نام دو يا چند منو را يک نام واحد بگذاريم و Index متفاوت به هريک بدهيم.)

• و توسط NegotiatePosition مي‌توان نوع چيدن آيتم‌ها (راست چين، چپ چين، وسط چين) را تعيين نمود.

چند تذكر:

• براي دستيابي به مشخصه هاي منوها نيز مانند ساير كنترلها از نام آنها و يك نقطه(Dot) و سپس نام مشخصه مورد نظر استفاده مي كنيم. مثلا اگر منويي به نام mnuOpen داشته باشيم و بخواهيم آن را غيرفعال و يا مارك‌دار نماييم به ترتيب از دستورات زير استفاده خواهيم كرد:

http://www.schoolnet.ir/_themes/fpg0039/line.gif

mnuOpen.Enable = False

mnuOpen.Checked = True

http://www.schoolnet.ir/_themes/fpg0039/line.gif

• مشخصه WindowList در بحث MDI Forms خواهد آمد و از مشخصه HelpContentID نيز تنها زماني كه يك فايل HLP داشته باشيم مي‌توانيم استفاده كنيم.

• اگر بخواهيم بين دو آيتم از منويي يك خط جداكننده آورده شود (آنچه در ويندوز براي جداكردن بخشهاي مختلف يك منوي خاص معمول است) كافي است بين آن دو آيتم، يك آيتم Insert نماييم، نام آن را يك نام دلخواه (مثلا mnuLine) و عنوان (Caption) آن را يك منفي (كاراكتر "-" يا اصطلاحا Dash) بگذاريم.

• اگر بخواهيم براي شي خاصی يك PopUpMenu طراحي كنيم (منوهاي بازشونده‌اي كه وقتي بر روي شي كليك راست شود از آن خارج مي‌شود) كافيست يك منو (با آيتمهاي مورد نظر براي آن) را طراحي كنيم (و حتي در صورت نياز Visible آن را False كنيم) و در رويداد MouseDown از آن شي خاص، پس از اينكه شرط كرديم كليد زده شده كليد راست ماوس باشد (با استفاده از شرط برابري پارامتر Button از اين رويداد با مقدار ثابت VbRightButton)، با استفاده از دستور PopUpMenu، نام منوي مورد نظر را فراخواني مي كنيم يعني بايد چنين داشته باشيم:

http://www.schoolnet.ir/_themes/fpg0039/line.gif

Private Sub controlName_MouseDown (Button As Integer,…)

          IF Button = VbRightButton Then

                   PopUpMenu mnuMenu1

          End IF

End Sub

http://www.schoolnet.ir/_themes/fpg0039/line.gif

كه بجاي controlName نام آن كنترلي كه قرار است كاربر روي آن كليك راست نمايد و بجاي mnuMenu1 نام آن منويي كه قرار است به صورت PopUp آورده شود را ذكر مي كنيم.

 

 

 

۲- آرايه ای از کنترلها

حتماً يکی از الفاظی که در برنامه نويسی، از آن بهره بسياری برده ايد، آرايه می باشد. آرايه ها معمولاً خانه هايی از حافظه اند که تحت يک نام واحد و با انديس های متفاوت نامگذاری می شوند. در Basic هم آرايه ها (مانند ساير زبانهای برنامه نويسی) کاربرد فراوانی دارند که مثلاً توسط دستور Dim A (10, 10) As Integer يک آرايه دو بعدی (در واقع يک ماتريس) به نام A از نوع داده Integer تعريف می شود که سطر وستون آن دارای انديس های 0 تا 10 می باشد و توسط مثلاً A (5, 8) به خانه سطر 5 و ستون 8 از آن دسترسی خواهيم يافت.

در VB نيز (از آنجا که VB از Basic برای کدنويسی استفاده می کند) ، آرايه ها، تعريف آنها و نحوه دسترسی به خانه های آن به طريق فوق می باشد. اما آنچه در اينجا متفاوت است اينکه در VB می توان از کنترلها نيز يک آرايه ساخت. مثلاً چند Command Button با يک نام خاص و با انديسهای متفاوت ايجاد کرد تا بتوان کدهای واحدی را با تفاوت بسيار کم برای همه شان نوشت.

اگر از يک کنترل کپی کنيم (در حالی که فوکوس در Design Time به آن است، کليدهای CTRL+C را فشار دهيم) و سپس آن را در همان فرم Paste نماييم (کليدهای CTRL+V را فشاردهيم) ، پيغامی بر روی صفحه نمايش ظاهر می‌شود مبنی بر اينکه "يک کنترل ديگر با همين نام در فرم وجود دارد، آيا می خواهيد آرايه ای از کنترل ايجاد کنيد؟" که می توانيد جواب No به آن بدهيد. اما اگر به اين پيغام دکمه Yes را پاسخ دهيد، VB به طور خودکار نام هر دو را يکسان (و به نام کنترل کپی شده) در نظر می گيرد و Index کنترل اول را صفر و Index کنترل دوم را يک قرار می دهد (Index ، يکی از مشخصه (Property)های تمام کنترل ها می باشد).

می توان اينکار را دستی نيز انجام داد. يعنی دو کنترل (يا چند کنترل) خاص را يک نام واحد دهيم که در اينصورت VB پس از دادن يک پيغام مبنی بر همين موضوع، آن دو کنترل (يا چند کنترل) را به صورت آرايه کنترل تبديل خواهد کرد و به هر يک Index خاصی را نسبت خواهد داد.

اگر آرايه کنترل ايجاد کنيم، هر رويداد (Event) ای که بر روی هريک از عناصر رخ دهد (مانند Click و غيره) ، روی تمام آرايه صورت مي گيرد و مقدار Index مربوط به عضوی که رويداد بر روی آن صورت گرفته، به عنوان يکی از پارامترهای پروسيجر آن، باز می گردد. برنامه بعد را بنويسيد تا با نحوه کار آرايه کنترلها آشنا شويد.

 

 

۳- کنترل های Check Box و Option Button

به اطمينان، از زمانی که با ويندوز کار می کنيد، از کنترلهای Check Box و Option Box استفاده بسياری برده‌ايد.اگر بخواهيم به کاربر (User) اين امکان را بدهيم که از بين چند گزينه، يک ، دو يا چند مورد را انتخاب کند و يا حتی هيچ يک را انتخاب نکند از کنترل Check Box به شکل (1)، و اگر بخواهيم کاربر، از ميان چند گزينه، يک و فقط يک گزينه را انتخاب کند، از کنترل Option Button (کليدهای راديويی) به شکل (2)، اين دو کنترل VCL، مشخصه ای به نام Value دارندکه از صفر يا يک بودن مقدار آن، می توانيم به انتخاب نشده بودن و انتخاب شده بودن آن گزينه خاص، پی ببريم. لذا اگر برروی يک فرم چند Check Box وجود داشت، می تواند Value هر يک از آنها صفر يا يک باشد، اما اگر برروی فرمی، چند Option Button وجود داشت، تنها يکی از آنها می تواند Value برابر يک داشته باشد و وقتی کاربر، يکی ديگر را انتخاب می کند، به طور خودکار، Value قبلی صفر و Value کنترل انتخاب شده، يک می شود.
VB دارای دو ثابت (Constant) به نامهای VBChecked و VBUnchecked می باشد که به ترتيب برابر يک و صفر می باشند که می توانيم مقدار Value کنترلهای ذکر شده را با اين ثوابت مقايسه کنيم.
کنترل Check Box ، علاوه بر دو مقدار صفر و يک برای مشخصه Value ، مقدار برابر 2 نيز برای آن دارد که اگر به آن Set شود، اين کنترل، خاکستری رنگ (Gray) می شود که معمولاً در ويندوز نشان از پيش فرض بودن دارد. همچنين کنترل مذکور، مشخصه ای هم به نام Style دارد که اگر مقدار آن را از صفر به يک تغيير دهيم، شکل Check Box به شکل دکمه ای در می آيد که يک بودن مقدار Value، باعث فشرده شدن کليد و صفر بودن آن باعث بالا بودن کليد می‌شود.
نکته آخری که در اينجا متذکر می شوم اينست که طبق قراری که از ابتدا گذاشته بوديم، سه حرف اول مشخصه Name کنترلها بهتر است متناسب با کنترل بگذاريم. برای Check Boxها، نام را با chk و برای Option Buttonها، نام را با opt آغاز می کنيم و ادامه نامشان را معمولاً با Caption آنها کامل می کنيم. لازم به ذکر است که مشخصه Caption هر دو کنترل مذکور، حاوی آن عبارتی است که کنار آن کنترل برای معرفی آن به کاربر می آيد.


شکل 1


شکل 2

 

 

 

 

۴-تعريف متغيرها

به اطمينان، قبلاً در برنامه نويسی (لااقل در Basic که پيش فرض بحث ما معرفی شده بود) از متغيرها زياد استفاده کرده ايد. در برخی زبانهای برنامه نويسی (مثل Basic) ، نوع متغيرهای بکار رفته در برنامه، لازم نيست از قبل تعريف شده باشد و در هنگام اجرا، کامپايلر، خود، آن را به نوع مورد نياز (مثل Integer برای برای داده های عددی صحيح، يا String برای نوع داده رشته ای و کاراکتری و ...) تعريف و اجرا خواهد کرد. اما در برخی ديگر (مانند زبان برنامه نويسی Pascal)لازم است، نوع داده متغيرهای بکار رفته، در جايی از برنامه (و عموماً قبل از استفاده از آن) تعريف شوند.

در VB، از آنجا که VB از Basic برای کدنويسی استفاده می شود، به طور معمول، نياز به تعريف نوع داده ها نيست. اما از آنجا که امروزه برنامه نويسان ترجيح می دهند که از کامپايلری برای برنامه نويسی استفاده کنند که او را به تعريف تمام متغيرها مجبور کند (زيرا اگر چنين نباشد، اگر او به اشتباه دستوری را غلط تايپ کند (مثلاً بجای then بنويسد Then) ، کامپايلر آن را به عنوان متغيری فرض می کند و در واقع بدون اينکه ما خطايی را دريافت کنيم، در روند برنامه مان مشکل پيدا می شود و خطايی رخ می دهد که شايد تشخيص علت آن سخت تر شود) ، می توانيم VB را موظف سازيم تا ما را مجبور به تعريف نوع داده متغيرها نمايد.

اگر در ابتدای هر يونيت (Unit) عبارت Option Explicit نوشته شود، VB ما را مظف می کند که در آن يونيت، هر متغيری که بخواهيم استفاده کنيم، آن را قبل از استفاده، تعريف نماييم (لذا بهتر است ابتدای همه Unitها عبارت مذکور باشد) . يونيت (Unit) ها، بخش هايی از برنامه اند که در آنها کدنويسی می شود. مثلاً هر فرم، دارای يک Unit مخصوص به خود است که تمام Event Procedureهايی که تا بحال می نوشتيم، در آن قرار می گرفت.

همچنين اگر از منوی Tools گزينه Options را اتنخاب کنيم، و از لبه General (Tab Sheet) ، گزينه Require Variable Declare را چک مارک بزنيم، از اين پس، VB هر فرمی که ايجاد می شود، به طور پيش فرض عبارت Option Explicit را در ابتدای آن خواهد نوشت و در واقع هميشه ما را موظف می سازد که متغيرها را تعريف نماييم.

برای تعريف متغيرها از دستور Dim به شکل کلی زير استفاده می شود:

Dim variableNames As variablsType

به عنوان مثال دستور Dim a,b As Integer متغيرهايی را به نام a,b از نوع داده Integer (نوع داده عددی صحيح) تعريف می کند و سپس از آن می توانيم متغير a را در برنامه مقداردهی نماييم.

متغيرها را می توان در سه سطح تعريف نمود (Space of Variables) :

1-    سطح پروسيجر (procedure Level) :

اگر متغيری در يک Procedure (و معمولاً ابتدای آن) تعريف کنيم، آن متغير را فقط در همان Procedure می توان استفاده نمود و در واقع برای همان Procedure خاص تعريف شده است.

2-    سصح فرم (Form Level) :در سطح فرم (يعنی در ابتدای Unit مربوط به فرم و پس از عبارت Option Explicit) ، متغيرها می توانند به دو نوع تعريف شوند:

2-1- تعريف به صورت Private (شخصی) :

     اگر متغيری در سطح فرم به صورت Private و به شکل کلی:

Private variableNames As variableType

    تعريف شود، آن متغير فقط در تمام Procedureهای فرم قابل استفاده است و در فرم های ديگر قابل دسترسی و استفاده نمی باشد (مگر اينکه در آنها هم جداگانه تعريف شده باشد) .

2-2- تعريف به صورت Public (عمومی) :

     اگر متغيری در سطح فرم، به صورت Public و به شکل کلی:

Public variableNames As variableType

تعريف شود، در اين صورت آن متغير علاوه بر دسترسی در همان فرم (بوسيله نام آن متغير) ، در فرمهای ديگر (در واقع در کل پروژه) قابل دسترسی خواهد بود. فقط در صورت نياز به استفاده در فرمهای ديگر لازم است نام فرمی را که متغير در آن تعريف شده است ذکر شود (البته اگر آن فرم load باشد) و سپس پس از يک نقطه (Dot) نام آن متغير آورده شود. به عنوان مثال اگر در ابتدای يونيت مربوط به Form1 نوشته شده باشد:

Public Number As Integer

و بخواهيم در فرمی ديگر، به آن مقداردهی کنيم، لازم است چنين بنويسيم:

Form1.Number = 15

توجه: اگر در سطح فرم از Dim برای تعريف استفاده شود، به طور پيش فرض آن را Private در نظر خواهد گرفت.

3-    سطح ماژول (Module Level) :

ماژولها بخشی از پروژه هستند که متغيرها، توابع و Procedureهای عمومی (Global) را در آن تعريف می کنيم. اگر تعريفی (مثل تعريف نوع داده متغير يا يک Procedure) با Private انجام گيرد، فقط در همان ماژول قابل استفاده می باشد و اگر با Public صورت گيرد، در هر فرمی و بدون نياز به نوشتن نام ماژول در ابتدای آن، قابل استفاده خواهد بود. نکته ای که بايد توجه داشت اينکه اگر بخواهيم از متغيريا Procedureای که در يک ماژول به صورت Public تعريف شده است، در ماژولی ديگر استفاذه کنيم، ذکر نام ماژول در ابتدای آن به همراه يک نقطه (Dot) ضروری است.

معمولاً از تعريف Public در ماژول زمانی استفاده می کنيم که بخواهيم متغير يا Procedureای به صورت Global (عمومی) در سراسر پروژه استفاده شود. شايد بگوييد می شود در هر فرمی که به آن نياز داريم، همانجا متغير را تعريف می کنيم، پس چه نيازی به ماژول داريم؟

هر چند اين کار باعث می شود که برنامه خطای دستوری از ما نگيرد اما در اينصورت وقتی از فرمی به فرم ديگر می رويم مقدار موجود در آن متغير، پس از تعريف مجدد، دوباره Null (تهی) می شود، در حاليکه اگر از يکبار تعريف Public در ماژول استفاده کنيم، پس از مقدار دهی در جايی از پروژه، تا مقداردهی مجدد، اين مقدار در تمام پروژه قابل دسترسی است.

برای افزودن يک ماژول به پروژه کافی است از منوی Project گزينه Add Module را انتخاب کنيد و آن را (با پسوند .BAS) save نماييم.

همانطور که ملاحظه می فرماييد، ماژولها تنها بخش کدنويسی (Unit) دارند بر خلاف فرمها که يک بخش Interface (ظاهری) داشتند که کنترلها را به صورت Visual روی آن قرار می داديم و يک بخش کدنويسی (Unit) که کدهای مربوط به Event Procedureها را در آن می نوشتيم. همچنين ملاحظه می فرماييد که با توجه به وظيفه ماژولها، معمولاً در کل پروژه اولاً به يک ماژول نيازمنديم ثانياً به بيش از يک ماژول احتياجی پيدا نمی کنيم.

نکته: علاوه بر متغيرها می توانيم از ثوابت (Constants) نيز در پروژه استفاده کنيم. ثوابت، بخشی از پرونده اند که هنگام تعريف، مقداردهی می شوند و تا پايان پروژه مقدارشان ثابت می ماند. برای تعريف ثوابت از دستور Constant استفاده می شود به عنوان مثال:

Const PI As single = 3.14